Gayrimaddi haklar; marka, patent, yazılım, know-how, tasarım, teknik bilgi, telif hakkı ve işletmelerin sahip olduğu tüm fikri mülkiyet unsurlarını kapsar. Bu hakların kullanımına ilişkin alınacak gayrimaddi hak bedeli hem ticari değerleme hem de vergisel açıdan kritik öneme sahiptir. Türkiye’de transfer fiyatlandırması düzenlemeleri gereği, gayrimaddi hak bedelinin bilimsel ve emsale dayalı yöntemlerle belirlenmesi zorunludur.
1. Gayrimaddi Hakkın Ekonomik Değerinin Analizi
İlk adım, ilgili gayrimaddi hakkın ticari değerini oluşturan unsurların belirlenmesidir:
- Markanın bilinirliği, itibarı ve sektörel gücü
- Know-how veya teknolojinin benzersizliği
- Yazılımın piyasada alternatifsizliği
- Lisans kullanım amacı (üretim, satış, dağıtım, franchise vb.)
- Coğrafi kapsam (Türkiye / global yetki)
Bu ekonomik analiz, royalty oranı için ön aralığın belirlenmesini sağlar.
2. Fonksiyon – Risk – Varlık (FAR) Analizi
Transfer fiyatlandırmasının en önemli aşamalarından biridir. Tarafların faaliyetleri ve risk üstlenme seviyeleri analiz edilir:
- AR-GE faaliyetlerinden kim sorumlu?
- Marka yatırımlarını kim finanse ediyor?
- Pazar, ürün, finansman ve operasyonel riskleri kim taşıyor?
- Satış ve pazarlama faaliyetleri kim tarafından yürütülüyor?
Daha fazla fonksiyon ve risk üstlenen taraf, gayrimaddi hak bedelinden daha yüksek gelir elde eder.
3. Emsal Araştırması
Türkiye’de ve uluslararası veri tabanlarında yer alan benzer lisans sözleşmeleri analiz edilir. Kullanılan veri kaynakları arasında RoyaltyStat, ktMINE, Orbis, Bloomberg gibi platformlar bulunmaktadır.
Emsal karşılaştırmasında dikkate alınan başlıca kriterler:
- Sektör
- Sözleşme kapsamında verilen haklar
- Royalty uygulama şekli (net satış / brüt satış / birim başı ücret)
- Sözleşme süresi
- Bölgesel kullanım hakları
- Teknolojinin yaşı ve yenilik düzeyi
Genel sektör aralıkları (sadece referans niteliğinde):
- Marka lisansı: %1 – %5
- Teknoloji / patent: %3 – %8
- Yazılım lisansı: %4 – %15
- Know-how lisansı: %2 – %7
Nihai oran mutlaka emsal analizi ile desteklenmelidir.
4. Transfer Fiyatlandırması Yönteminin Seçilmesi
Türkiye ve OECD düzenlemelerine göre gayrimaddi hak bedeli belirlemede kullanılan yöntemler:
Karşılaştırılabilir Fiyat Yöntemi (CUP)
Emsal veri bulunması halinde en güvenilir yöntemdir.
Net Kâr Marjı Yöntemi (TNMM)
Özellikle Türkiye’de marka kullanarak satış yapan distribütörler için kullanılır.
Distribütörün kârlılığı makul seviyeye getirilir.
Kâr Bölüşüm Yöntemi (Profit Split)
Teknoloji veya markanın iki tarafça birlikte geliştirildiği durumlarda tercih edilir.
5. Royalty Bazının Belirlenmesi
Royalty çoğunlukla:
- Net satışlar üzerinden yüzdesel oranla,
- Bazı durumlarda birim başına ücret şeklinde belirlenir.
Türkiye’de vergisel açıdan en güvenli yöntem, net satış üzerinden royalty uygulanmasıdır.
6. Ödeme Koşulları ve Sözleşme Yapısı
Gayrimaddi hak sözleşmelerinde mutlaka yer alması gereken unsurlar:
- Royalty hesaplama periyodu (aylık, 3 aylık, yıllık)
- Fatura düzenleme ve ödeme süreleri
- Minimum garanti bedeli (varsa)
- Lisans süresi, yenileme koşulları, fesih şartları
- Alt lisans hakkı, rekabet yasağı ve gizlilik hükümleri
7. Türkiye’de Vergisel Uyum – En Kritik Aşama
Stopaj (Gelir Vergisi Kanunu 94/5-b)
Yurtdışına ödenen gayrimaddi hak bedellerinde stopaj oranı %20’dir.
Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları varsa oran düşebilir.
KDV – Sorumlu Sıfatıyla (Reverse Charge)
Gayrimaddi hak hizmeti yurtdışından alındığı için Türkiye’de %20 KDV hesaplanır.
Transfer Fiyatlandırması Raporu
İlişkili kişiler arasındaki işlemlerde zorunludur.
Royalty bedelinin emsal uygunluğu raporlanmalıdır.
Sözleşmenin teknik olarak net tanımlanması
Vergi incelemelerinde en çok ihtilaf çıkaran konu, sözleşmede hakkın tanımının belirsiz olmasıdır.
Gayrimaddi Hak Bedeli Nasıl Belirlenir?
- Hak türü ve ekonomik değer analiz edilir
- Fonksiyon–risk–varlık analizi yapılır
- Uluslararası emsaller taranır
- Uygun transfer fiyatlandırması yöntemi seçilir
- Sektörel verilere göre royalty oranı belirlenir
- Net satış gibi güvenli bir royalty bazına karar verilir
- Türkiye’de stopaj ve KDV yükümlülükleri hesaplanır
- Sözleşme ve transfer fiyatlandırması raporu hazırlanır
Türkiye’de gayrimaddi hak bedellerinin belirlenmesi, emsal araştırmalarının hazırlanması veya transfer fiyatlandırması uyumunun sağlanması konusunda uzman desteğine ihtiyaç duyuyorsanız, ÖzbekCPA ekibimiz size yardımcı olmaya hazırdır.
İhtiyaçlarınızı görüşmek için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
