Yasal Çerçeve
Türkiye’de şirketlerin defter kayıtlarını Türk Lirası dışında bir para birimiyle tutabilmesi, Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) 215. maddesi ile 404 ve 569 Sıra No’lu Genel Tebliğler çerçevesinde mümkündür.
Kural olarak tüm defter ve belgelerin Türk Lirası (TL) üzerinden düzenlenmesi zorunludur. Ancak belirli nitelikleri taşıyan şirketler için, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın izniyle yabancı para birimiyle defter tutulmasına izin verilmektedir.
Bu uygulama özellikle yabancı sermayeli, ihracat ağırlıklı veya finansal faaliyetleri döviz bazlı olan şirketler için finansal gerçekliği daha doğru yansıtma imkânı sağlamaktadır.
1. Sermaye Büyüklüğü Şartı
Yasal düzenlemelerde doğrudan bir sermaye alt limiti belirtilmemiştir; ancak Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) başvuruları değerlendirirken şirketin finansal ölçeğini — özellikle ödenmiş sermayesini, aktif büyüklüğünü ve dövizli işlem oranını — dikkate almaktadır.
- Pratikte, ödenmiş sermayesi en az 100 milyon ABD doları veya bu tutara denk yabancı para karşılığı Türk Lirası olan ve sermayesinin en az %40’ı Türkiye’de yerleşik olmayan gerçek veya tüzel kişilere ait bulunan işletmelere, kayıtlarını Türk Lirası dışında başka bir yabancı para birimiyle tutabilmeleri için Cumhurbaşkanlığı tarafından izin verilebilmektedir.
- Bu tutar, küçük ölçekli firmaların gereksiz yere döviz bazlı muhasebe sistemine geçmesini önlemek ve sadece ekonomik büyüklüğü anlamlı şirketleri kapsamak amacıyla belirlenmiştir.
Yabancı Sermaye Oranı
- Şirket sermayesinin en az %40’ı doğrudan veya dolaylı yabancı ortaklara ait olmalıdır.
- Yabancı ortakların Türkiye’de yerleşik olmamaları gerekir.
Dövizli Gelir ve Gider Oranı
- Gelirlerin en az %40’ının döviz cinsinden elde edilmesi,
- Giderlerin de önemli kısmının (örneğin ithalat, lisans, danışmanlık gibi ödemeler) döviz bazlı olması beklenir.
GİB Uygulamasında Göz Önüne Alınan Eşikler
| Şirket Ölçeği | Asgari Sermaye | Dövizli Gelir Payı | Yabancı Ortaklık Payı |
|---|---|---|---|
| Küçük | < 5 milyon TL | Yetersiz | Genellikle reddedilir |
| Orta | 5 – 20 milyon TL | %40 ve üzeri | %40 ve üzeri |
| Büyük | 20 milyon TL üzeri | %50 ve üzeri | %50 ve üzeri |
GİB, başvurularda bu göstergeleri birlikte değerlendirir. İzin, genellikle bir hesap dönemi başından itibaren geçerli olur ve asgari iki yıl boyunca uygulanır.
2. Serbest Bölgelerde Defter Kayıtlarının Yabancı Para Birimiyle Tutulması
Türkiye’deki serbest bölgeler, gümrük sınırları içinde olmakla birlikte vergi ve kambiyo düzenlemeleri açısından özel statüye sahiptir.
3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6. maddesi, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bu bölgelerde defter tutma ve belge düzenine ilişkin özel yetkiler tanımaktadır.
Bu kapsamda:
- Serbest bölgede faaliyet gösteren gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri, defterlerini (e-defter dahil) yabancı para birimiyle tutabilir.
- Bu imkân, doğrudan serbest bölgede bağımsız faaliyet gösteren şirketler için geçerlidir.
- Türkiye merkezli bir şirketin sadece serbest bölge şubesi varsa, bu istisnadan yararlanamaz.
Uygulama Esasları
- İşlemler, TCMB döviz alış kuru esas alınarak kaydedilir.
- İktisadi kıymetler ve vergi matrahı, kayıt yapılan para birimi cinsinden izlenir.
- Vergi beyannameleri ise TL karşılığıyla verilir.
- Vergilerin ödenmesi, iadesi ve mahsup işlemleri Türk Lirası üzerinden yapılır.
- Yabancı para birimiyle tutulan defterlerde en az beş yıl süreyle TL’ye dönüş yapılamaz.
Bu uygulama, döviz bazlı çalışan serbest bölge firmalarına muhasebe kolaylığı ve kur farkı yönetimi avantajı sağlamaktadır.
3. İstanbul Finans Merkezi’nde Faaliyet Gösteren Şirketler İçin Yabancı Para Birimiyle Defter Tutma
25 Eylül 2024 tarihli ve 32673 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “VUK Genel Tebliği (Sıra No: 569)” ile İstanbul Finans Merkezi (İFM) bünyesindeki katılımcılar için önemli bir yenilik getirilmiştir.
2025 hesap döneminden itibaren, İFM’de faaliyet gösteren ve katılımcı belgesi sahibi olan şirketler, TCMB’nin belirlediği günlük kurlar esas alınarak herhangi bir yabancı para biriminde defter ve kayıt tutabileceklerdir.
Bu hak, aynı zamanda 31 Aralık 2024’e kadar katılımcı belgesi alarak faaliyete başlayan yeni şirketlere de tanınmıştır.
Uygulamanın Kapsamı
- İFM katılımcılarından belirli vergi istisna ve indirimlerinden yararlanan şirketler bu imkândan faydalanabilir.
- Bir şirket hem İFM’de hem Türkiye’nin başka yerlerinde faaliyette bulunuyorsa, yalnızca İFM’deki şubesi için bu hakkı kullanmak isterse, ilgili vergi dairesine başvuruda bulunmalıdır.
Başvuru Şartları
- Başvuru tarihi itibarıyla sermayenin %30’unun Türkiye dışındaki kişilere ait olması gerekir.
- Şirket gelirlerinin en az %30’unun İFM kapsamındaki faaliyetlerden elde edilmesi gerekir (yeni başlayanlar için gelir şartı aranmaz).
- Başvuru, defterlerin tutulacağı dönemden en geç iki ay önce yapılmalıdır.
Bu düzenleme, İstanbul Finans Merkezi’ni uluslararası standartlarda finansal bir merkez haline getirmeyi, yabancı yatırımcılar için şeffaf ve uyumlu raporlama ortamı yaratmayı amaçlamaktadır.
Yabancı para birimiyle defter tutma uygulamaları;
- Döviz bazlı çalışan şirketlerin finansal tablolarını daha doğru ve karşılaştırılabilir hale getirir,
- Kur farkı dalgalanmalarından kaynaklanan muhasebe hatalarını azaltır,
- Uluslararası yatırımcılar için şeffaflık ve standartlaşma sağlar.
Serbest Bölgeler, İstanbul Finans Merkezi ve sermaye büyüklüğü kriteri birlikte değerlendirildiğinde, Türkiye’de döviz bazlı raporlama sistemi artık yalnızca istisnai değil, stratejik yatırımcılar için sistematik bir ayrıcalık haline gelmiştir.
