Vergi anlaşmaları (diğer adıyla çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları), bir gelir kaleminin hem kazancın elde edildiği ülkede hem de kazancı elde eden kişinin mukim olduğu ülkede iki kez vergilendirilmesini engellemek amacıyla imzalanan uluslararası sözleşmelerdir.
Türkiye’de çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları, yatırım ortamını teşvik etmek, sermaye hareketlerini kolaylaştırmak ve uluslararası ticareti desteklemek adına önemli bir yasal araçtır.
1. Türkiye’de Vergi Anlaşmaları Nasıl İşler?
Türkiye, 2025 itibarıyla 80’den fazla ülke ile çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları imzalamıştır. Bu anlaşmalar, bireylerin ve kurumların hem yurt içi hem yurt dışı gelirlerinin adil ve şeffaf biçimde vergilendirilmesini amaçlar. Genellikle aşağıdaki gelir türleri anlaşma kapsamına girer:
- Ücret ve maaşlar
- Faiz ve temettü gelirleri
- Telif hakları ve lisans ücretleri
- Ticari kazançlar
- Gayrimenkul gelirleri ve sermaye kazançları
- Bağımsız kişisel hizmet gelirleri (ör. danışmanlık, avukatlık)
Bu anlaşmalar sayesinde Türkiye’de mukim bir kişi veya şirket, anlaşmalı bir ülkede elde ettiği gelir üzerinden hem orada hem de Türkiye’de vergi ödemek zorunda kalmaz ya da ödediği yabancı vergiyi Türkiye’deki vergiden mahsup edebilir.
2. Mukimlik ve Gelirin Elde Edildiği Yer
Vergi anlaşmaları, hangi ülkenin vergi alma hakkına sahip olduğunu belirlerken iki temel ilkeye dayanır:
- Mukimlik ilkesi: Gelir, kazancı elde eden kişinin yerleşik olduğu ülkede vergilendirilir.
- Kaynak ilkesi: Gelirin elde edildiği ülkede vergilendirme yapılır.
İki ülke arasında çifte vergilendirme riski varsa, anlaşmalar içinde yer alan “yerleşiklik bağ kırıcı kurallar” devreye girer. Bu kurallar, kişinin hangi ülkeye ait sayılacağını belirleyerek vergi yükümlülüğünü netleştirir.
Türkiye’de çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları, bu hususları ayrıntılı şekilde tanımlar. Anlaşmalarda genellikle daimi iş yeri (permanent establishment) tanımı da yer alır ve şirketlerin yurtdışı faaliyetlerinin vergilendirilmesi buna göre düzenlenir.
3. Türkiye’de Çifte Vergilendirmeyi Önleme Yöntemleri
Türkiye’de çifte vergilendirmeyi önlemek için iki temel yöntem uygulanmaktadır:
1. Vergi Mahsubu Yöntemi
Mükellef, yurt dışında ödediği vergiyi, Türkiye’de aynı gelir üzerinden hesaplanan vergiden düşebilir. Ancak mahsup miktarı, Türkiye’de o gelir için ödenmesi gereken vergi tutarını aşamaz.
2. İstisna Yöntemi
Bazı gelir türleri Türkiye’de tamamen vergiden istisna edilebilir. Örneğin bazı diplomatik gelirler, yurtdışı kira gelirleri veya iştirak kazançları bu kapsamda değerlendirilebilir.
Her iki yöntem de Türkiye’de çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları kapsamında uygulanmaktadır ve yatırımcıların ekonomik verimliliğini artırmaktadır.
4. Uyuşmazlıkların Çözümü: Karşılıklı Anlaşma Usulü (MAP)
Vergi anlaşmalarının uygulanması sırasında doğabilecek uyuşmazlıklar, Karşılıklı Anlaşma Usulü kapsamında çözülür.
Türkiye, bu yöntemi 2021 yılında mevzuatına dahil etmiştir. MAP süreci şunları içerir:
- Mükellef, iki ülkenin vergi otoritesine başvurarak anlaşmazlık çözümü talep eder.
- Türkiye Gelir İdaresi ve muhatap ülkenin vergi idaresi, anlaşmazlığı çözmek üzere müzakerelere başlar.
- Sonuç alınması durumunda, uzlaşma mükellefe bildirilir ve onayı alınır.
Bu süreç sayesinde, özellikle transfer fiyatlandırması gibi karmaşık uluslararası işlemlerde çifte vergilendirme riskleri azaltılmış olur.
5. Türkiye’de 2024–2025 Döneminde Gelişmeler
- Türkiye, 2025 yılı itibarıyla El Salvador, Uganda ve birkaç Latin Amerika ülkesi ile yeni çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları müzakerelerine başlamıştır.
- OECD’nin Çok Taraflı Anlaşması (MLI) kapsamında yapılan güncellemeler, mevcut vergi anlaşmalarına da yansıtılmaktadır.
- Türkiye, CRS ve FATCA gibi bilgi değişim platformlarına dahil olarak yabancı gelirleri daha etkin şekilde takip etmektedir.
- Dijital platform gelirleri ve yurtdışı faiz/temettü gelirleri, otomatik bilgi paylaşımı çerçevesinde daha sık denetlenmektedir.
Eğer siz de vergi anlaşmaları ve çifte vergilendirme avantajları konusunda profesyonel destek almak isterseniz, ÖzbekCPA ile iletişime geçebilirsiniz.
