Basit denetim yöntemleri, işletmelerin mali tablolarında, muhasebe kayıtlarında ve iş süreçlerinde hızlı, pratik ve düşük maliyetli kontrol sağlamaya yönelik denetim teknikleridir. Bu yöntemler, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler için uygulanabilir nitelikte olmakla birlikte, büyük ölçekli şirketlerde de ön denetim veya tam denetime hazırlık amacıyla kullanılmaktadır.
Gözlem ve İnceleme
- İş süreçlerinin doğrudan gözlemlenmesi ve muhasebe belgelerinin tek tek incelenmesi yoluyla yapılan denetimdir.
- Faturalar, irsaliyeler, bordrolar, kasa fişleri, banka dekontları gibi belgeler üzerinden kontrol yapılır.
- Belgelerde tarih, numara, tutar ve taraf bilgileri karşılaştırılarak usulsüzlük ihtimali değerlendirilir.
Karşılaştırma Yöntemi
- Farklı dönemlere ait mali tabloların veya benzer işletmelere ait finansal verilerin karşılaştırılmasıdır.
- Satış, gider, kâr marjı gibi kalemlerde olağan dışı artış veya azalışlar tespit edilir.
- Örneğin, bir önceki yıla göre stoklarda ciddi artış varken satışlarda artış olmaması risk göstergesi olabilir.
Analitik İnceleme
- Rasyolar (borç/özkaynak oranı, cari oran, kârlılık oranları vb.) ve trend analizleri ile yapılan denetimdir.
- Gelir tablosu kalemlerinin birbirleriyle ve önceki dönemlerle ilişkisi incelenir.
- Sapmaların sebepleri araştırılır; örneğin, ciro artarken brüt kâr marjının düşmesi stok yönetimi veya maliyet kontrolünde sorun gösterebilir.
Fiilî Sayım ve Kontrol
- İşletmenin stok, kasa, banka ve demirbaş gibi varlıklarının fiziki sayım veya mutabakat yoluyla kontrol edilmesidir.
- Stok sayımı yapılır, kasa fiilen sayılır, bankalardan alınan hesap ekstreleri ile muhasebe kayıtları karşılaştırılır.
- Çıkabilecek farklar, kayıt dışı satış, fire, usulsüzlük veya hata göstergesi olabilir.
Doğrulama
- Alacaklı ve borçlu hesapların karşı taraflardan teyit edilmesi esasına dayanır.
- Müşteri ve tedarikçi hesap bakiyeleri yazılı teyit mektuplarıyla doğrulanır.
- Banka mutabakatları, vergi borcu sorgulamaları, SGK kayıtları da bu yönteme dâhildir.
Basit Test ve Örnekleme Yöntemleri
- Tüm kayıtları tek tek incelemek yerine, belirli dönem veya belirli tutardaki işlemler örnek olarak seçilir.
- Örneğin, yıl içinde yapılan yüksek tutarlı 10 satış işlemi incelenerek genel işleyiş hakkında fikir sahibi olunur.
Basit denetim yöntemleri, işletmelere erken uyarı sistemi gibi hizmet eder. Bu yöntemlerle;
- Kayıt dışı işlemler erken tespit edilir,
- Vergi ve mevzuata aykırılıklar önceden düzeltilir,
- Şirketin finansal güvenilirliği ve itibarı güçlenir.
Ancak bu yöntemler tek başına yeterli olmayıp, gerektiğinde kapsamlı vergi incelemesi veya bağımsız denetim ile desteklenmelidir.
