Türkiye’de sermaye piyasalarının gelişmesi ve gelir türlerinin çeşitlenmesiyle birlikte, gerçek ve tüzel kişilerin hisse senetleri, ortaklık hakları, menkul sermaye iratları, faiz ve diğer gelirlerinden elde ettikleri kazançların vergilendirilmesi önem kazanmıştır. Gelir Vergisi Kanunu (GVK) ve ilgili mevzuat; bu gelirlerin beyanını, stopaj ve vergi tevkifatı yoluyla vergilendirilmesini düzenler.
Bu makalede; hisse senetleri ve ortaklık haklarının vergilendirilmesi, temettü gelirleri, borsa işlemleri, yurtdışı kazançları ile GVK 94–97. maddeleri çerçevesinde vergi tevkifatı uygulamaları ele alınmaktadır.
Ortaklık Payları ve Hisse Senetlerinin Elden Çıkarılmasında Vergilendirme
GVK mükerrer 80 ve 81. maddeleri uyarınca, tam mükellef sermaye şirketlerinin paylarını elde edenler; payların elden çıkarılması veya sermaye azaltımı yoluyla itfa edilmesi hâlinde, iktisap bedeli ile elden çıkarma bedeli veya itibari değeri arasındaki fark üzerinden gelir vergisine tabidir.
- İktisap bedelinin altında elden çıkarma: Aradaki fark, elden çıkarma tarihinde kâr payı sayılır ve %15 oranında tevkifat uygulanır.
- Sermaye azaltımı yoluyla itfa: İtfa edilen payın itibari değeri ile iktisap bedeli arasındaki fark üzerinden %15 vergi tevkifatı yapılır.
- İki yıl içinde elden çıkarılmayan paylar: İktisap bedeli ile itibari değer arasındaki fark, iki yıllık sürenin sonunda dağıtılmış kâr payı kabul edilir ve tevkifata tabidir.
Cumhurbaşkanı, Borsa İstanbul’da işlem görüp görmemesi, işlem gören payların toplam pay içindeki oranı, geri alınan payların durumu ve şirketin yıllık gelirleri gibi kriterlere göre tevkifat oranını sıfıra kadar indirme veya bir katına kadar artırma yetkisine sahiptir.
Kâr Payı (Temettü) Gelirlerinin Vergilendirilmesi
GVK 75. madde uyarınca, kurumlar tarafından dağıtılan kâr payları gelir vergisine tabidir. Temettü gelirlerine ilişkin çerçeve:
- Tam mükellef gerçek kişilere ve kurumlara dağıtılan kâr payları
- Dar mükellef gerçek kişilere ve kurumlara dağıtılan kâr payları (Türkiye’de bir işyeri veya daimi temsilci aracılığıyla elde edilmeyenler)
- Menkul sermaye iratlarından elde edilen gelirler (%15 tevkifat)
- Faiz ve diğer menkul sermaye gelirleri, PTT acenteleri, zirai mahsuller ve hizmetler üzerinden yapılan ödemeler
Beyan sınırları (2025):
- Temettü gelirlerinin beyanı için 330.000 TL sınırı uygulanır.
- Yurtdışı temettü gelirlerinde ise 18.000 TL istisna geçerlidir.
Borsa İşlemleri ve Yurtdışı Hisse Senetleri
- Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetlerinden elde edilen kazançlar, tevkifat ve beyan kombinasyonu ile vergilendirilir.
- Yurtdışı borsalarda işlem gören hisse senetleri ve diğer menkul kıymetlerden elde edilen kazançlar, Türkiye’de mukim kişiler açısından yıllık beyannameye tabidir.
- Geçici 67. madde uyarınca, yurtdışında elde edilen kazançların vergilendirilmesinde bu hükümlerin kapsamı ve Türkiye ile ilgili çifte vergilendirme anlaşmaları dikkate alınır.
Vergi Tevkifatı (GVK 94–97)
GVK 94. madde kapsamında vergi tevkifatı; nakden veya hesaben yapılan ödemeler üzerinden uygulanır. Başlıca kapsamlar:
- Hizmet erbabına ödenen ücretler
- Serbest meslek işleri karşılığı ödemeler
- Kurumlar veya dar mükelleflere yapılan ödemeler
- Telif ve patent hakları
- Gayrimenkul kiralamaları (vakıf, dernek, kooperatif, yabancı kurumlar)
- Kâr payları ve menkul sermaye iratları
- Mevduat faizleri ve diğer menkul sermaye gelirleri
- Şans oyunları ve tüketici satış komisyonları
- Zirai mahsul ve hizmet ödemeleri
- PTT acenteliği ve esnaf muaflığı kapsamındaki ödemeler
- Tevkifat oranları genellikle %25’tir; ancak Cumhurbaşkanı, sektör, ödeme türü ve mükellef durumuna göre oranları sıfıra kadar indirme veya bir katına kadar artırma yetkisine sahiptir.
- GVK 95’e göre bazı ücretler tevkifata tabi değildir (ör. yabancı işverenlerden doğrudan ücret alanlar, yabancı elçilik ve konsolosluk memurları).
- Tevkifatın yapılmasında ve gösterilmesinde GVK 96 ve 97 hükümleri geçerlidir.
Dikkat Edilecek Noktalar
Türkiye’de hisse senetleri, ortaklık hakları ve diğer sermaye piyasası araçlarından elde edilen gelirlerin vergilendirilmesi; vergi tevkifatı ve beyanname sistemi üzerinden yürütülür. Mükellefler için öne çıkan hususlar:
- Elden çıkarma ve sermaye azaltımı işlemlerinde tarih ve bedel farklarının doğru tespiti
- Temettü gelirlerinde stopaj oranları ve istisnaların takibi
- Yurtdışı kazançların uygun şekilde beyan edilmesi
- Vergi tevkifatının doğru uygulanması ve kayıt altına alınması
Bu çerçevede, GVK 94–97. maddeleri ve ilgili düzenlemeler, Türkiye’de gelir vergisi sisteminin bütünlüğünü ve etkin tahsilatını sağlamak amacıyla sürekli güncellenmektedir.
