Türkiye’de iş hayatında en çok merak edilen konuların başında fazla çalışma (fazla mesai) uygulamaları gelir. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre işçilerin haftalık normal çalışma süresi 45 saattir. Bu sürenin üzerinde yapılan her çalışma fazla mesai olarak kabul edilir ve işçiye zamlı ücret veya serbest zaman hakkı doğurur. Ancak fazla mesai hesaplamaları, işin niteliğine, sözleşme düzenlemelerine ve tatil günlerinde çalışmaya bağlı olarak farklılık gösterebilir.
Aşağıda, Türkiye’de fazla çalışma ve fazla mesai ücreti hesaplaması konusundaki tüm yasal düzenlemeler ve hesaplama yöntemleri detaylı şekilde açıklanmaktadır.
Fazla Çalışma Nedir?
- İş Kanunu m.41: Haftalık 45 saati aşan tüm çalışmalar fazla çalışma sayılır.
- Yeraltı maden işçileri için istisna: Günlük en fazla 7,5 saat ve haftalık 37,5 saat çalışma yapılabilir.
- Denkleştirme uygulaması varsa (örneğin bazı haftalarda 50 saat, diğer haftalarda 40 saat), iki aylık ortalamada haftalık 45 saat aşılmadığı sürece fazla çalışma sayılmaz.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
İş Kanunu m.41/2’ye göre:
- Her bir saat fazla mesai için normal saatlik ücretin %50 artırılmış tutarı ödenir.
- Örneğin, saatlik ücreti 200 TL olan işçinin fazla mesai ücreti = 200 + 100 = 300 TL’dir.
Hafta tatili:
- İş Kanunu m.46’ya göre haftalık 24 saat kesintisiz dinlenme hakkı vardır.
- Tatil gününde çalışılırsa, günlük ücretine ek olarak %50 zamlı fazla mesai ücreti ödenir.
Resmî tatil ve bayram günleri:
- İş Kanunu m.47’ye göre, çalışılmayan resmi tatil günleri için ücret tam ödenir.
- Çalışılırsa ayrıca bir günlük ücret daha ödenir.
- Yani tatil gününde çalışan işçi toplam 2 günlük ücret alır.
Hafta tatili + resmî tatil çakışırsa:
- İşçi 2,5 günlük ücret hakkı kazanır.
Fazla Sürelerle Çalışma
Eğer sözleşmede haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmişse (örneğin 40 saat), bu süre ile 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma sayılır.
- Fazla sürelerle çalışmada saatlik ücret, normal saatlik ücretin %25 artırılmışıdır.
- 45 saatin üzerindeki çalışmalar ise fazla çalışma hükümlerine (%50 zamlı) tabidir.
Fazla Çalışma İçin İşçi Onayı
- İş Kanunu m.41/7’ye göre fazla çalışma için işçinin yazılı onayı alınmalıdır.
- Olağanüstü hâller (m.42 ve m.43: arıza, zorlayıcı nedenler, seferberlik) için ayrıca onaya gerek yoktur.
Fazla Çalışmanın Yıllık Sınırı
- İş Kanunu’na göre işçiler yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapabilir.
- Bu sınırın aşılması işveren açısından idari para cezasına yol açar.
Serbest Zaman Kullanımı
- İşçi isterse fazla mesai ücreti yerine serbest zaman kullanabilir.
- Her 1 saat fazla mesai için: 1 saat 30 dakika izin verilir.
- Fazla sürelerle çalışma için: 1 saat 15 dakika izin verilir.
- Bu izinler 6 ay içinde ve ücrette kesinti olmaksızın kullandırılmalıdır.
Yolda Geçen Süreler
- İş Kanunu m.66’ya göre, işçinin işveren tarafından başka bir yerde görevlendirilmesi halinde yolda geçen süreler çalışma süresinden sayılır.
- Eğer toplam süre 45 saati aşarsa, bu süreler de fazla mesai kapsamında değerlendirilir.
Kısmi Süreli (Part-Time) Çalışanlar
- İş Kanunu’na İlişkin Yönetmelik m.8: Kısmi süreli çalışanlara fazla mesai yaptırılamaz.
- Ancak haftalık 30 saati aşacak şekilde çalıştırılırsa, Yargıtay kararlarına göre işçi tam süreli kabul edilir ve 45 saatlik ücrete hak kazanır.
Gece Çalışmalarında Fazla Mesai
- İş Kanunu m.41/6: Gece çalışmasında fazla mesai yaptırılamaz.
- Gece çalışma süresi: 20.00 – 06.00 arası, en fazla 11 saat.
- Ancak işçinin onayı alınırsa turizm, özel güvenlik ve sağlık sektörlerinde 7,5 saatin üzerindeki gece çalışmaları yapılabilir.
Dinlenme Süreleri
İş Kanunu m.68’e göre:
- 4 saate kadar işlerde: 15 dakika
- 4–7,5 saat arası işlerde: 30 dakika
- 7,5 saatten uzun işlerde: 1 saat
Bu süreler çalışma süresinden sayılmaz ve fazla mesai hesabına dahil edilmez.
Fazla Çalışmanın Önemi
Türkiye’de fazla çalışma ve fazla mesai ücreti hesaplaması yalnızca işçi hakları açısından değil, işverenler için de kritik öneme sahiptir.
- Doğru uygulama → Yasal uyum ve denetimlerde sorun yaşamamak
- Yanlış uygulama → İş davaları, idari para cezaları ve itibar kaybı
Profesyonel Destek
Fazla çalışma hesaplamaları, iş sözleşmeleri, toplu iş sözleşmeleri, İSG düzenlemeleri ve bordro uygulamalarıyla doğrudan bağlantılıdır. Bu nedenle uzman desteği almak büyük önem taşır.
ÖzbekCPA, Türkiye’de iş hukuku ve bordro uygulamaları konusunda profesyonel danışmanlık hizmeti sunmaktadır. Fazla mesai hesaplamalarınızı doğru şekilde yapmak ve riskleri en aza indirmek için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
