4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu, Türkiye’de üniversite, sanayi ve araştırma kurumlarının iş birliğini güçlendirerek teknoloji tabanlı üretimi teşvik eden en önemli yasal düzenlemelerden biridir.
Bu makale, kanunun temel hükümlerini, uygulama esaslarını, sağladığı vergi avantajlarını ve 2028 yılına kadar devam eden teşvikleri kapsamlı biçimde özetlemektedir.
1. Kanunun Amacı ve Dayanağı
Kanun, 26 Haziran 2001 tarihli ve 4691 sayılı düzenleme ile yürürlüğe girmiştir.
Amacı, teknolojik bilgi üretmek, ürün ve üretim yöntemlerinde yenilik geliştirmek, verimliliği artırmak, maliyetleri düşürmek ve teknolojik bilginin ticarileşmesini sağlamak olarak belirlenmiştir.
Bu çerçevede:
- Üniversite, sanayi ve araştırma kurumlarının ortak çalışmasını destekler,
- AR-GE ve tasarım odaklı girişimciliği teşvik eder,
- Küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) ileri teknolojiye uyumunu kolaylaştırır,
- Yabancı sermayenin teknoloji yatırımlarına yönelmesini hedefler.
2. Kapsam
Kanun, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nin (TGB) kuruluşu, işleyişi, yönetimi, denetimi ve bu süreçlerde yer alan kişi ve kurumların görev, yetki ve sorumluluklarını düzenler.
Bu bölgeler, “teknopark” olarak da bilinen yapılardır ve ülke genelinde sayıları giderek artmaktadır.
3. Temel Tanımlar
Kanunda yer alan bazı önemli kavramlar şunlardır:
- Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TGB): Üniversite veya AR-GE kurumlarının olanaklarından yararlanarak teknoloji ve yazılım üreten firmaların bulunduğu alanlardır.
- AR-GE: Yeni bilgi üretmek veya mevcut bilgiyi geliştirmek amacıyla yürütülen sistematik faaliyetlerdir.
- Kuluçka Merkezi: Yeni girişimcilere ofis, finansman, teknik destek ve mentorluk hizmeti sağlayan yapılar.
- Teknoloji Transfer Ofisi (TTO): Üniversite-sanayi işbirliğini güçlendiren, fikri mülkiyet yönetimini sağlayan birimler.
- Yönetici Şirket: Bölgenin yönetimi ve işletmesinden sorumlu anonim şirkettir.
4. Kuruluş ve Başvuru Süreci
Bir Teknoloji Geliştirme Bölgesi kurulması için:
- En az bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü ya da kamu AR-GE merkezinin yer alması,
- Bölgede yeterli sanayi potansiyeli ve finansal yeterlilik bulunması gereklidir.
Başvurular, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı başkanlığında oluşturulan bir Değerlendirme Kurulu tarafından incelenir.
Cumhurbaşkanı kararıyla bölge kurulabilir ve Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer.
Bölgelerdeki imar planları, ruhsat ve izin süreçleri Bakanlık onayına tabidir.
5. Yönetici Şirketin Rolü ve Görevleri
Yönetici şirket, TGB’nin idari, mali ve operasyonel işleyişinden sorumludur.
Bu kapsamda:
- Bölge altyapısını planlar,
- Girişimcilere ofis ve hizmet alanı tahsis eder,
- AR-GE ve tasarım projelerini değerlendirir,
- Kuluçka merkezi ve teknoloji transfer ofislerini işletir,
- Faaliyetlerin mevzuata uygunluğunu denetler.
Yönetici şirketin ortakları arasında mutlaka en az bir üniversite veya AR-GE kurumu bulunmalıdır.
6. Personel ve İstihdam Düzeni
TGB’lerde çalışan personel, yürürlükteki İş Kanunu hükümlerine göre istihdam edilir.
Ayrıca:
- Yabancı uyruklu araştırmacı, mühendis ve tasarımcılar gerekli izinlerle çalıştırılabilir,
- Üniversite öğretim elemanları, üniversite onayıyla TGB firmalarında görev alabilir veya şirket kurabilir,
- Bu personelin gelirleri üniversite döner sermayesi dışında tutulur.
7. Destek ve Muafiyetler
Kanun, hem yönetici şirketlere hem de bölgede faaliyet gösteren firmalara önemli teşvikler sağlamaktadır.
a) Yönetici Şirket Muafiyetleri
- Damga vergisi, harçlar ve emlak vergisinden muaftır.
- Atık su bedeli alınmaz.
b) AR-GE ve Tasarım Destekleri
- AR-GE binası, laboratuvar, atölye, kuluçka merkezi giderleri Bakanlık bütçesinden karşılanabilir.
- Doktora öğrencileri ve stajyerler için destek mekanizmaları uygulanabilir.
c) Vergi Teşvikleri (Geçici Madde 2)
- Bölgede yürütülen yazılım, tasarım ve AR-GE faaliyetlerinden elde edilen kazançlar, 31 Aralık 2028 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden muaftır.
- AR-GE, tasarım ve destek personelinin ücretlerinin belirli kısmı gelir vergisinden istisna tutulur.
- SGK işveren hissesi teşviki uygulanabilir.
d) Girişim Sermayesi Yatırım Zorunluluğu (Ek Madde 3)
- TGB istisnasından yararlanan mükellefler, kazançlarının %2’sini girişim sermayesi fonlarına yönlendirmekle yükümlüdür.
- Bu yükümlülük yerine getirilmezse istisna kazancın %20’si vergiye tabi hale gelir.
8. Yönetmelikler ve Denetim
Bölgelerdeki faaliyetler, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından düzenli olarak denetlenir.
Yönetici şirketler, yıllık rapor ve mali tablolarını yeminli mali müşavir onayıyla Bakanlığa sunmakla yükümlüdür.
9. Uygulanmayacak Hükümler
TGB faaliyetlerinde şu kanunlar uygulanmaz:
- 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu,
- 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu,
- 6085 sayılı Sayıştay Kanunu.
Bu durum, bölgelerde daha hızlı ve özel sektör odaklı bir yönetim anlayışını mümkün kılar.
10. Teşvik Süreleri ve 2028’e Kadar Uygulamalar
Kanunun geçici maddeleri uyarınca:
- Vergi istisnaları 31/12/2028 tarihine kadar devam etmektedir.
- AR-GE, tasarım ve destek personeli için gelir vergisi stopaj teşviki sürmektedir.
- Cumhurbaşkanı, oranları ve süreleri değiştirme yetkisine sahiptir.
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’ndan Kimler Yararlanabilir?
| Yararlanıcı Türü | Sağlanan Avantaj | Süre / Sınır |
|---|---|---|
| TGB Yönetici Şirketi | Damga vergisi, harç, emlak vergisi muafiyeti | Süresiz |
| TGB Firmaları | Gelir/Kurumlar Vergisi istisnası | 31.12.2028’e kadar |
| AR-GE / Tasarım Personeli | Gelir vergisi stopaj teşviki | 31.12.2028’e kadar |
| Doktora Öğrencileri / Stajyerler | Maaş destekleri, burs | Yönetmelikle belirlenir |
| Girişim Sermayesi Yatırımcıları | İndirim / yönlendirme zorunluluğu | Yıllık bazda %2 |
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu, Türkiye’nin teknoloji odaklı kalkınma stratejisinin temelini oluşturmaktadır.
AR-GE, yazılım ve tasarım faaliyetlerini destekleyerek hem yerli girişimlerin büyümesini sağlar hem de uluslararası yatırımcılar için cazip bir ortam yaratır.
Yatırım planlayan firmalar, bu kanunla tanınan istisna ve teşviklerden yararlanarak vergi avantajı, maliyet düşüşü ve inovasyon gücü elde edebilirler.
